ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ : ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Της ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΟΖΙΔΗ*

Η υλοποίηση της βάρβαρης μνημονιακής πολιτικής στη χώρα μας είχε πολύ συγκεκριμένες επιπτώσεις στο χώρο των εργασιακών δικαιωμάτων με τις αλλεπάλληλες αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων που εγκαινιάστηκαν με την ψήφιση του Ν. 3899/2010 και συνεχίστηκαν και εντάθηκαν με την ψήφιση των Ν. 4024/2011, Ν. 4046/2012 και την έκδοση της Πράξης Υπουργικού Συμβουλίου (Π.Υ.Σ.) 6/28.02.2012. Με την ψήφιση των παραπάνω νόμων επιτεύχθηκε η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων με την κατάργηση σειράς εργατικών δικαιωμάτων (μονομερής προσφυγή στη μεσολάβηση και τη διαιτησία, μετενέργεια των συλλογικών συμβάσεων κ.ά.). Τα συμβαλλόμενα μέρη οδηγούνται, πλέον, σε νέες ισορροπίες για την ανανέωση των συμβάσεων, με τον επαναπροσδιορισμό των όρων αμοιβής και των συνθηκών εργασίας με τροποποίηση των ισχυουσών διατάξεων προς το χειρότερο για τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες.

Η μελέτη των Χρ. Ιωάννου και Κ. Παπαδημητρίου με τίτλο «Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Ελλάδα τα έτη 2011 και 2012» κατέγραψε τις αρνητικές μεταβολές και τις συνέπειες που είχαν στουςόρους αμοιβής της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις.

Η κατάργηση του Ο.ΜΕ.Δ.

 Μέχρι το 2009,

οι συλλογικές διαπραγματεύσεις βασίζονταν στην αλληλουχία των διαδικασιών του Ν. 1876/1990, δηλαδή τη δυνατότητα προσφυγής στη Μεσολάβηση μετά από την πρόσκληση τηςμιας πλευράς (κατά κανόνα της εργατικής), την επίκληση αποτυχίας στις απευθείας συλλογικές διαπραγματεύσεις, και, εν συνεχεία, τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία.

Αυτή η «κανονικότητα» αρχικά ανατρέπεται το 2011 (με το άρθρο 14 του Ν. 3899/2010), που περιορίζει την προσφυγή στη διαιτησία μόνο για τον καθορισμό του βασικού μισθού ή/ και του βασικού ημερομισθίου και στη συνέχεια το 2012 με το άρθρο 1 παρ. 6 του Ν. 4046/2012 και την Π.Υ.Σ. 6/28.02.2012 οπότε απαιτείται πλέον η συναίνεση και των δύο πλευρών της συλλογικής διαπραγμάτευσης για την προσφυγή στη διαιτησία.

Οι παραπάνω νομοθετικές παρεμβάσεις είχαν σαν αποτέλεσμα την προσωρινή ή οριστική έκλειψη της Διαιτησίας ως μέσου ρύθμισης των συλλογικών διαφορών και ειδικότερα ως μέσου ρύθμισης σημαντικού μέρους των Κλαδικών, Ομοιοεπαγγελματικών και Επιχειρησιακών Σ.Σ.Ε.

Ο Ο.ΜΕ.Δ. εξέδιδε 50 Διαιτητικές Αποφάσεις το χρόνο κατά μ.ό. Συγκεκριμένα, την προηγούμενη δεκαετία ο αριθμός των διαιτητικών αποφάσεων κυμαινόταν μεταξύ 52 και 83. Το 2011 εκδόθηκαν 28 διαιτητικές αποφάσεις και το 2012, πριν από την κατάργηση της δυνατότητας μονομερούς προσφυγής, μόλις οκτώ. Μετά τον Φεβρουάριο 2012 δεν έχει εκδοθεί καμία διαιτητική απόφαση.

Επιπτώσεις στις συλλογικές συμβάσεις

Κατά την περίοδο 1992 – 2008 ήταν η εργατική πλευρά που κατήγγειλε και επέσπευδε την αναδιαπραγμάτευση των Σ.Σ.Ε. Το 2012 η πρωτοβουλία περνά στην εργοδοτική πλευρά που επιδιώκει να εκμεταλλευθεί την κατάργηση της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία και να επιτύχει την αρνητική αναπροσαρμογή μισθών και ημερομισθίων και την απορρύθμιση των συνθηκών εργασίας μεαντικατάσταση των συλλογικών συμβάσεων με ατομικές. Συνομιλητές της δεν θα είναι πλέον οι εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις αλλά οι πρωτοεμφανιζόμενες ενώσεις προσώπων.

Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης για το 2012 (βλέπε Πίνακα 1), καταγράφεται «ραγδαία αποκέντρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων προς το επίπεδο των επιχειρήσεων και ταυτόχρονη υποχώρηση του βαθμού κάλυψης της αγοράς εργασίας με ρυθμίσεις προερχόμενες από Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (Σ.Σ.Ε.), Κλαδικές και Ομοιοεπαγγελματικές».

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΕΤΟΣ	ΟΜΟΙΟΕΠΑΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ		ΚΛΑΔΙΚΕΣ	ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ
	ΕΘΝΙΚΕΣ	ΤΟΠΙΚΕΣ
2008	60	29	142	230
2009	26	17	77	227
2010	41	20	52	238
2011	20	8	35	179
2012	7	10	20	976

Είναι χαρακτηριστικό (Πίνακας 2) ότι το 2012 υπογράφηκαν 976 επιχειρησιακές συμβάσεις όταν το 2010 είχαν υπογραφεί 238 και το 2011 μόλις 179 ενώ την περίοδο 1992 – 2009 ο μέγιστος ετήσιος αριθμός επιχειρησιακών συμβάσεων που υπογράφηκαν δεν ξεπέρασε τις 245 (1996).

Πίνακας 2 – Επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. ανά είδος συνδικαλιστικής οργάνωσης

Συνδικαλιστική Οργάνωση	2011	%	2012	%
Επιχειρησιακό Σωματείο	97	69,3	167	17,4
Ένωση Προσώπων	30*	21,4	696	72,6
Πρωτοβάθμιο Σωματείο	-	-	95	9,9
Ομοσπονδία	13	9,3	1	0,1
Σύνολο	140	100	959	100

*ΝΟΕ2011: 6 – ΔΕΚ2011: 24

Ο ρόλος των Ενώσεων Προσώπων

Ο πολλαπλασιασμός των Επιχειρησιακών Σ.Σ.Ε. συνδέεται με τη μεταβολή του νομικού πλαισίου σύναψης συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Συγκεκριμένα, με την εφαρμογή των διατάξεων του Ν. 4024/2011 (άρθρο 37) δόθηκε η δυνατότητα κατάρτισης Επιχειρησιακών Σ.Σ.Ε. και από Ενώσεις Προσώπων και σε επιχειρήσεις με λιγότερους από 50 εργαζόμενους ενώ καταργήθηκαν οι Ειδικές Επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. Σημειώνεται ότι Ενώσεις Προσώπων, σύμφωνα με το Ν. 3986/2011, μπορούν να συσταθούν από το 25% τουλάχιστον των εργαζομένων στην επιχείρηση που απασχολεί περισσότερους από 20 εργαζόμενους και 15% εφόσον ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στην επιχείρηση δεν υπερβαίνει τους 20 εργαζόμενους. Επιπλέον δόθηκε η δυνατότητα απόκλισης από τις ρυθμίσεις των όρων αμοιβής της εργασίας και εργασιακών σχέσεων από τις αντίστοιχες κλαδικές Σ.Σ.Ε.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 72,6% των επιχειρησιακών Σ.Σ.Ε. υπογράφηκε από Ένωση Προσώπων και μόλις το 17,4% από Επιχειρησιακό Σωματείο. Το 86,2% των επιχειρησιακών Σ.Σ.Ε. που συνήφθησαν το 2012 αφορά σε πρώτη υπογραφή επιχειρησιακής σύμβασης και δρομολογήθηκε μέσω των ενώσεων προσώπων (83,8%).

Η μείωση των αποδοχών

Η μεταβολή δεν είναι μόνο ποσοτική. Η παράδοση, μέχρι το 2010, ήθελε τις επιχειρησιακές συμβάσεις να επιφέρουν βελτιώσεις στις αποδοχές των εργαζομένων, «υψηλότερες» αυτών των κλαδικών. Μετά τις νομοθετικές παρεμβάσεις, κυρίως με το Ν. 4042/2011, αποτελούν πλέον μηχανισμό επιβολής μειώσεων στις αμοιβές της εργασίας.

Από τις επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. που προβλέπουν μείωση αποδοχών το 65,4% υπογράφηκε από τις Ενώσεις Προσώπων και μόλις το 3,5% από επιχειρησιακά σωματεία. Αντιθέτως, από τις Σ.Σ.Ε. που προβλέπουν σταθερότητα των αποδοχών το 1% υπογράφηκε από ένωση προσώπων και το 33,5% από επιχειρησιακό σωματείο.

Είναι απαραίτητο να σχολιάσουμε στο σημείο αυτό τι εκπροσωπούν οι λεγόμενες ενώσεις προσώπωνπου σωρηδόν υπογράφουν πλέον επιχειρηματικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Οι ενώσεις προσώπων εκπροσωπούνται κατά κύριο λόγο από στελέχη της επιχείρησης ή από πρόσωπα συγγενικά του εργοδότη.Ακόμα και εάν μιλούσαμε για εργαζόμενους που θα επιθυμούσαν τη διεξαγωγή κάποιου διαλόγου, η έλλειψη συνδικαλιστικής προστασίας,ο κίνδυνος της ατομικής διαπραγμάτευσης , τα πρωτοφανή ποσοστά ανεργίας και οι διοικητικά απελευθερωμένες απολύσεις, υποχρεώνουν την εργατική πλευρά σε άνευ όρων συναίνεση.

 Πίνακας 3 - Επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. ανά κλάδο και ανά εύρος μεταβολής στις αποδοχές

	Μεταποίηση	Χονδρικό-Λιανικό Εμπόριο	Ξενοδοχεία- Εστιατόρια	Λοιποί	ΣΥΝΟΛΟ
Σταθερές	121	8	2	25	156
Αύξηση	5	-	-	2	7
Μείωση 5%-14%	17	11	4	18	50
Μείωση 15% και άνω	44	38	17	37	136
Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.*	113	130	143	79	465
Άλλο**	34	26	22	70	152
Νομοθετημένος μισθός	1	2	5	2	10
Σύνολο	335	215	193	233	976

* Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. : προσαρμογή των αμοιβών στα κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.

** Άλλο: «συγγενεύουν» περισσότερο με σταθερότητα αμοιβών ενώ περιλαμβάνουν και Σ.Σ.Ε. οι οποίες δεν αφορούν μισθολογικά ζητήματα.

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα 3, το 47,6% των συμβάσεων αφορούσε σε προσαρμογή των αμοιβών στα κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε., το 19% σε ρητή και ευθεία μείωση των αποδοχών, στο 16% των συμβάσεων οι αποδοχές των εργαζομένων παρέμειναν σταθερές ενώ είναι ελάχιστο το ποσοστό των συμβάσεων που προέβλεψαν αυξήσεις σε μισθούς ή ημερομίσθια (0,7%).

Από τα παραπάνω στοιχεία, γίνεται ξεκάθαρο ότι εγκαταλείπεται πλέον το ευνοϊκό πλαίσιο ρυθμίσεων που όριζαν οι κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές Σ.Σ.Ε. και γίνεται σημείο αναφοράς η Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.

Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις

Οι δυσμενείς αλλαγές στο αντικείμενο των συλλογικών συμβάσεων δεν εξαντλούνται στις αμοιβές της εργασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) για το έτος 2012, παρατηρείται μια σημαντική μείωση των συμβάσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης που αντιπροσωπεύουν το 55% των νέων συμβάσεων όταν το 2010 αντιπροσώπευαν το 66,9% και το 2011 το 59,7%. Αντίστοιχα οι συμβάσεις μερικής απασχόλησης αυξήθηκαν από το 6,6 % του συνόλου των νέων συμβάσεων το 2010, στο 9,6% των νέων συμβάσεων εργασίας για το έτος 2012.

Ακόμη μεγαλύτερη είναι η μεταβολή στις συμβάσεις πλήρους απασχόλησης προηγουμένων ετών που μετατράπηκαν σε συμβάσεις μερικής απασχόλησης. Το 2012 αυτές οι συμβάσεις είναι αυξημένες κατά 53% περίπου σε σύγκριση με το 2011 και στη συντριπτική πλειοψηφία (80%) οι μεταβολές έγιναν με μονομερή απόφαση του εργοδότη.

Τι να κάνουμε;

Η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στο χώρο των συλλογικών συμβάσεων απαιτεί πολύ συγκεκριμένες παρεμβάσεις προκειμένου να ανατραπούν οι αρνητικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα αν ληφθούν υπόψη και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας. Δεν επαρκούν, αν και απαραίτητες, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες αποκατάστασης του καθεστώτος των συλλογικών διαπραγματεύσεων που ίσχυε μέχρι το 2010. Πρέπει να βρεθούν τρόποι να αντιμετωπισθεί η υποκατάσταση των εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων από τις ενώσεις προσώπων που παίζουν πολύ συγκεκριμένο ρόλο στη διαμόρφωση των όρων αμοιβής της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων. Απαιτείται η άμεση διατύπωση νομοθετικών πρωτοβουλιών που θα ισχυροποιούν τη θέση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις λαμβάνοντας ιδιαίτερη μέριμνα για την ουσιαστική συνδικαλιστική εκπροσώπηση των εργαζόμενων στις επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 20 άτομα, που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων, η απαγόρευση των απολύσεων σε επιχειρήσεις με κερδοφορία και η αιτιολόγηση της απόλυσης στις υπόλοιπες, κάτι άλλωστε που ισχύει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε.